English 
Vietnamese (Quản Trị) Xây dựng mô hình Tổng Kế toán Nhà nước và việc ban hành hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc gia đã được đề cập trong báo cáo tổng hợp của cuộc hội thảo Định hướng và lộ trình áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế vào Việt Nam diễn ra hồi đầu tháng 4/2007 tại Hà Nội. Đây là vấn đề thời sự của kế toán Việt Nam, thu hút sự quan tâm của nhiều chuyên gia và cơ quan quản lý nhà nước. Nhưng xung quanh vấn đề này vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau.
Tài chính Nhà nước là cơ sở nền tảng của kế toán Nhà nước.
Tài chính nhà nước (TCNN) bao giờ cũng đại diện cho lợi ích công (quốc gia), nhưng lại có quan hệ chặt chẽ với lợi ích của các DN, tổ chức, gia đình, cá nhân và cả với nước ngoài. Các chủ thể trong xã hội có nghĩa vụ đóng góp bằng tiền một phần thu nhập của mình cho nhà nước.
Thuế là nguồn thu chủ yếu của TCNN và là khoản thu mang tính chất bắt buộc theo luật định. Ngoài ra, Nhà nước có các khoản thu như: thu từ bán, cho thuê tài sản nhà nước; đóng góp tự nguyện của dân; viện trợ, vay nợ…Chỉ tiêu thuộc phạm vi TCNN bao gồm chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển và những khoản chi khác. Cơ cấu chi tiêu của TCNN tuỳ thuộc vào nhiệm vụ của nhà nước và khả năng của nền kinh tế trong từng thời kỳ.
Theo cơ chế tạo lập quỹ, có thể chia TCNN thành các bộ phận: ngân sách nhà nước (NSNN); các quỹ TCNN ngoài NSNN. Theo sự phân cấp phù hợp với tổ chức hệ thống chính quyền thì TCNN bao gồm: TCNN cấp trung ương; TCNN cấp địa phương (tỉnh, huyện, xã)
Khái niệm TCNN rộng hơn khái niệm NSNN nên việc phân cấp quản lý TCNN không trùng hoàn toàn với phân cấp quản lý NSNN. Nhưng phân cấp quản lý NSNN là cốt lõi của phân cấp quản lý TCNN.
Để quản lý TCNN, nhà nước phải sử dụng các công cụ quản lý của mình với tư cách là môi trường, là vật truyền dẫn các tác động của chủ thể quản lý (nhà nước) lên đối tượng quản lý. Các công cụ quản lý TCNN có thể kể ra như: pháp luật, dự toán, kế toán.
Kế toán nhà nước - Công cụ phản ánh bức tranh TCNN
Nội dung công việc kế toán nhà nước (KTNN) là ghi nhận, xử lý và cung cấp thông tin về toàn bộ tình hình và sự vận động của các nguồn tài chính (dưới các hình thức như thuế, vay nợ, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, trả nợ…), tài sản nhà nước và thông qua đó mà kiểm tra, kiểm soát được các hợp đồng kinh tế, TCNN, giúp Nhà nước đưa ra được các quyết định kinh tế, những biện pháp quản lý kinh tế, tài chính hữu hiệu hơn.
KTNN là một bộ phận của kế toán nói chung trong nền kinh tế quốc dân, do vậy, cũng phải tuân thủ những nguyên tắc và phương pháp kế toán chung. Tuy nhiên, KTNN có vị trí độc lập nhất định trong hệ thống kế toán chung, gắn liền với chu chuyển kinh tế - tài chính qua NSNN và các quỹ TCNN bên cạnh NSNN.
Có thể đưa ra sự so sánh giữa KTNN và kế toán DN về kế toán các khoản thu-chi như sau:
Tuy KTNN và kế toán DN có sự độc lập với nhau (kế toán của các chủ thể khác nhau, phản ánh những khâu hợp đồng kinh tế-tài chính khác nhau của nền kinh tế), những giữa chúng lại có quan hệ với nhau chặt chẽ:
- Trong khi KTNN theo dõi số thuế phải thu và đã thu được thì kế toán DN phản ánh số thuế phải nộp và đã nộp; KTNN theo dõi số chi chuyển giao cho DN (hỗ trợ đầu tư, hỗ trợ xuất khẩu…) thì kế toán DN phải phản ánh số vốn Nhà nước đã hỗ trợ. Số liệu về những nghiệp vụ này giữa KTNN và kế toán DN phải có sự khớp đúng; phương pháp phản ánh đảm bảo phải đối chiếu, so sánh được.
- Trong nền kinh tế thống nhất, dù là kế toán của chủ thể nào (nhà nước, DN, hộ gia đình, đoàn thể) cũng phải tuân thủ những nguyên tắc chung, thể lệ chung về kế toán. Có như vậy mới đảm bảo có một hệ thông tin đầy đủ và đáng tin cậy để quản lý vĩ mô nền kinh tế và quản lý ở từng đơn vị kế toán. Trong điều kiện toàn cầu hoá, khu vực hoá về kinh tế thương mại, tất nhiên KTNN cũng như kế toán DN sẽ ngày càng gần với những thông lệ kế toán mang tính chất quốc tế.
| Trong kế toán DN | Chủ yếu là kế toán thu từ doanh thu bán hàng. Khi bán hàng, phải thực hiện nguyên tác trao đổi ngang giá của thị trường. |
| Trong kế toán Nhà nước | Chủ yếu kế toán thu từ thuế. Thuế là khoản thu mang tính chất bắt buộc mà DN, hộ gia đình phải nộp (trích từ thu nhập của mình), không có đổi khoản cụ thể. |
| Trong kế toán DN | Chủ yếu là kế toán phản ánh chi phí tạo ra sản phẩm để bán trên thị trường. |
| Trong kế toán Nhà nước | Chủ yếu là kế toán chi tiêu để tạo ra các hàng hoá công cộng không bán trên thị trường (dịch vụ giáo dục công, y tế công, quốc phòng, an nhinh, đối ngoại…) |
KTNN phản ánh, kiểm tra và cung cấp thông tin hoạt động kinh tế-tài chính của nhà nước trên phạm vi cả nước, hay từng địa phương, toàn bộ hoạt động của NSNN, nợ của nhà nước, các quỹ TCNN bên cạnh NSNN và tài sản nhà nước; hợp đồng kiinh tế-tài chính của từng đơn vị sử dụng kinh phí TCNN.
Các đối tượng sử dụng thông tin KTNN bao gồm: các cấp chính quyền, các cơ quan quản lý nhà nước; các đơn vị sử dụng kinh phí nhà nước; các DN, tổ chức, hộ gia đình, các công dân.
Tổng KTNN - Tổ chức thực hiện KTNN ở Việt Nam
Sự hình thành Tổng KTNN ở Việt Nam là tất yếu bởi những lí do hết sức khách quan và cấp bách, đó là:
Đòi hỏi quản lý thống nhất TCNN
Thời gian qua, nhà nước thực hiện hàng loạt cải cách hành chính trong hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế-xã hội, trong đó, có cải cách hành chính trong lĩnh vực quản lý TCNN. Luật NSNN ra đời và đã phát huy tác dụng bước đầu tạo dựng nền tảng quản lý thống nhất về TCNN. Các luồng tiền qua quỹ NSNN được tập trung quản lý tại KBNN các cấp, một số tổ chức TCNN đã ra đời thay Nhà nước thực hiện quản lý có hiệu quả các nguồn lực tài chính của Nhà nước, góp phần đáng kể để Nhà nước thực hiện chức năng điều tiết kinh tế. Mặt khác, các khoản nợ của Nhà nước cũng từng bước dần tập trung quản lý chủ yếu tại cơ quan tài chính - KBNN, các tài sản Nhà nước cũng có những cơ chế hành lang pháp lý phù hợp để tạo lập sự quản lý tập trung của Nhà nước.
Mặt khác, KTNN bước đầy được ghi nhận là công cụ quan trọng giúp nhà nước quản lý kiểm tra, kiểm soát nguồn lực tài chính hiện có của nhà nước. Tuy nhiên, cho đến nay, công tác KTNN Việt Nam còn chậm đổi mới và kém phát triển. Vai trò vị trí của KTNN chưa được đề cao, chưa có một cơ quan hoặc một tổ chức làm công tác KTNN theo đúng nghĩa của nó. Việc quản lý thu, chi NSNN, các quỹ TCNN, nợ nhà nước, tài sản nhà nước, tài sản, vật tư, tiền vốn của các cơ quan nhà nước, các đơn vị sự nghiệp được thực hiện ở nhiều cơ quan khác nhau. Công tác KTNN bị chia cắt, tách rời ở cả khung pháp lý thực hiện và tầm tổ chức thực hiện.
Nền kinh tế ngày càng phát triển phong phú đa dạng với nhiều hình thức, để có thể phản ánh được đầy đủ các hoạt động về kinh tế của nhà nước, đòi hỏi kế toán phải có sự thay đổi cho phù hợp. Chính vì vậy, để đảm bảo quản lý thống nhất TCNN phải sơm shình thành Tổng KTNN.
Đòi hỏi tập trung thông tin, thực hiện công khai hoá TCNN.
Việc quản lý thống nhất nền TCNN, xây dựng nền tài chính ổn định lành mạnh, đảm bảo sử dụng các nguồn lực tài chính, tiết kiệm có hiệu quả, tăng tích luỹ để thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo đính hướng XHCN đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống nhân dân đòi hỏi thông tin về điều hành quản lý TCNN phải tập trung thống nhất. Thông tin phục vụ quản lý điều hành TCNN vừa phải nhanh nhạy, vừa phải đầy đủ, chính xác, toàn diện và bao quát hết các hoạt động TCNN. Hệ thống KBNN ra đời đã thực hiện một trong các chức năng quản lý quỹ NSNN và các quỹ tài chính khác, hệ thống thông tin được tổ chức theo hệ thống dọc từ Trung ương đến địa phương (KBNN Trung ương, KBNN tỉnh, KBNN huyện) đã góp phần quan trọng thu thập, cung cấp thông tin kịp thời về thu, chi quỹ NSNN, tình hình nợ nhà nước (nợ trong nước) và các quỹ TCNN. Các cơ quan tài chính, thuế đã tập trung cung cấp thông tin chi tiết thu ngân sách theo từng lĩnh vực hoạt động, theo từng sắc thuế, chi ngân sách theo nội dung kinh tế, chi cấp phát đầu tư xây dựng và chi chương trình mục tiêu của Chính phủ. Các cơ quan tổ chức tài chính khác thu thập và cung cấp thông tin nợ nhà nước (thu, chi viện trợ không hoàn lại, việc tăng giảm tài sản của quốc gia, các quỹ TCNN khác)
Tuy nhiên, việc thu thập cung cấp thông tin phục vụ quản lý điều hành TCNN cũng trong tình trạng chia cắt cục bộ theo chức năng quản lý, chưa có sự gắn kết thống nhất giữa các cơ quan để thống nhất số liệu quản lý.
Mặt khác, Nhà nước thực hiện chế độ dân chủ rộng rãi, các hoạt động kinh tế phải được công khai hoá trong phạm vi cho phép để mọi người dân được biết, được bàn và cùng thực hiện. Trong hoạt động về thu, chi NSNN, sử dụng tài sản công quỹ Nhà nước kể cả các khoản đóng góp của dân, thu, chi các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp phải được công khai chi tiết theo quy định của Nhà nước.
Đòi hỏi của mở cửa hội nhập với các nước trong khu vực và quốc tế. Trong bối cảnh mở cửa và hội nhập kinh tế, hệ thống quản lý TCNN nói chung và hệ thống kế toán nói riêng phải có một bước đổi mới sâu sắc, toàn diện tạo ra môi trường kinh tế lành mạnh, các quan hệ kinh tế và thông tin cung cấp về TCNN phản ánh kịp thời, đa dạng phù hợp với yêu cầu thông tin của các nước trong khu vực và trên thế giới. Trong điều kiện này, đòi hỏi hệ thống KTNN Việt Nam một mặt phải thừa nhận những nguyên tắc, chuẩn mực và thông lệ kế toán công của thế giới, mặt khác phải sớm hình thành mô hình Tổng KTNN phù hợp.
Xu thế chung về cải cách KTNN trên thế giới.
Gần một thập kỉ trở lại đây, xu hướng chung về cải cách KTNN là đưa KTNN về gần với kế toán DN, chuyển từ logic kế toán luồng tài chính sang logic kế toán tài sản. Xu thế này đang thể hiện ở nhiều nước trên thế giới. Hầu hết các nước trong tổ chức OECD đang cố gắng thiết lập hệ thống kế toán tài sản, thông qua việc phát triển hệ thống kế toán dồn tích hiện có cho toàn bộ vấn đề quản lý ngân sách và kế toán.
Cho dù áp dụng phương pháp nào thì tất cả các cải cách có một điểm chung là tìm cách cải thiện chất lượng quản lý khu vực công, thông qua việc nắm bắt được giá thành và đo được kết quả công việc.
Những đổi mới về kế toán ở Cộng hoà Pháp thể hiện trong Tổng quyết toán TCNN (CGAF) cũng nằm trong xu thế chung về hiện đại hoá kế toán công. Các quy định mới của Luật Kế toán cho phép Nhà nước tiến thêm bước nữa để có một hệ thống kế toán thống nhất xung quanh hệ thống kế toán dồn tích phục vụ cho định hướng quản lý công theo kết quả hoạt động đầu ra.
Đạo luật đã đặt cơ sở cho tổ chức KTNN mới. Các quy định của Đạo luật mới xác định rõ ràng phương pháp "kép", phân biệt rõ ngân sách và kế toán. Như vậy, vẫn giữ lại logic "tiền mặt" trong theo dõi quản lý việc chấp hành ngân sách và chấp thuận logic "dồn tích" trong kế toán tổng hợp. Phương pháp kế toán dồn tích trở thành "yếu tố trung tâm trong KTNN", trong đó, phát triển các loại kế toán khác: kế toán ngân sách và kế toán giá thành.
Một hệ thống kế toán bao gồm ba yếu tố:
Kế toán tổng hợp - Trục chính của hệ thống kế toán. Kế toán tổng hợp của Nhà nước được tiến hành theo logic của kế toán dồn tích "dựa trên nguyên tắc ghi nhận các quyền và nghĩa vụ", các nghiệp vụ được "tính vào kỳ ngân sách liên quan đến nghiệp vụ đó, hoàn toàn độc lập với thời điểm chi trả hay nhập quỹ". Như vậy, kế toán tổng hợp của Nhà nước tuân thủ luật kế toán chung.
Kế toán dồn tích cấu thành nên "trục chính của hệ thống KTNN" và phải "thể hiện được một cách chính xác tình hình tài chính của nhà nước, thông qua các luồng tiền phải thu và nợ, tức là thể hiện rõ tính xác thực các tài khoản của nhà nước".
Bên cạnh kế toán tổng hợp, còn có hai loại kế toán khác là kế toán ngân sách và kế toán quản trị.
Kế toán ngân sách
Kế toán ngân sách vẫn theo đuổi 2 mục tiêu: một là, cho phép theo dõi được việc chi tiêu ngân sách đã được Nghị viện phê duyệt (hàng năm hoặc nhiều năm); hai là công tác kế toán phải thể hiện được việc chấp hành các lệnh chuẩn chi và quyết định chi mà các chuẩn chi viên đã quyết định.
Kế toán quản trị
Ngoài kế toán tổng hợp, kế toán ngân sách, Nhà nước còn phải triển khai một loại hình kế toán khác nữa (kế toán quản trị) dùng để phân tích giá thành của các hoạt động nhà nước.
Nguồn: quantri.vn PGS.TS Đặng Thái Hùng-Bộ Tài chính
